از مصدق تا خاتمی

جارستان: نشست «کودتا یا گسست ملی؟ مروری بر تقصیرها و تصمیم‌ها» یک‌شنبه ۲۶ مرداد با حضور محمود کاشانی، حقوقدان و تاریخ‌پژوه (و فرزند آیت‌الله کاشانی)، و رضا مختاری اصفهانی، سندپژوه، در خبرآنلاین برگزار شد.

کودتا در ابهام

کاشانی گفت که در ۷۰ سال اخیر، واژۀ «کودتا» علیه دولت مصدق بارها تکرار شده، کتاب‌های بسیاری در این باره نوشته شده و رسانه‌هایی مانند صداوسیما تبلیغات گسترده‌ای انجام داده‌اند. با این حال به گفته او، پیچیدگی روند حوادث و قالب‌های روایی موجود باعث شده که جامعه هم‌چنان از واقعیت کامل این رویداد آگاه نباشد.

بحران‌های دوره مصدق

رضا مختاری اصفهانی، نهضت ملی شدن صنعت نفت را ادامه طبیعی انقلاب مشروطه دانست و گفت همان نگاهی که در مشروطه وجود داشت؛ یعنی پیوند استبداد و استعمار و اتکا به ملی‌گرایی زاده آن دوره در نهضت ملی نیز جریان داشت. به گفته او، هرچند در دوره رضاشاه هم نوعی ملی‌گرایی دیده می‌شد اما با «کیش شخصیت» سلطنتی درآمیخته بود.

مصدق، از بیم شورش تهی‌دستان، در پی یافتن منابع مالی بود اما اقتصاد بدون نفت در آن زمان، به دلیل فقدان زیرساخت، بیش از یک شعار نبود. او درنهایت هم‌زمان با بحران اقتصادی، فشارهای سیاسی و ناآرامی‌های اجتماعی همچنان از حمایت گسترده مردمی برخوردار ماند. مخالفان نتوانستند، پایگاه اجتماعی او را تصاحب کنند و جامعه تنها پس از کودتا دچار انفعال شد.» موج دستگیری‌های پس از کودتا نیز به گفته مختاری اصفهانی نشان می‌داد که یاد و نام مصدق همچنان در میان ایرانیان زنده است.

مصدق و حزب توده

به گفتۀ محمود کاشانی با آغاز نخست‌وزیری مصدق در سال ۱۳۳۰ حزب توده که پیش‌تر غیرقانونی اعلام شده بود، دوباره به عرصۀ سیاست بازگشت و آغاز به رشد کرد. او به تاریخ ۲۳ تیر ۱۳۳۰ اشاره کرد؛ روزی که «آورل هریمن»، نمایندۀ رئیس‌جمهور آمریکا، برای حل مسألۀ نفت وارد ایران شد.

نقش این حزب بزرگ‌نمایی شده است.» او وجود گروهی موسوم به «توده‌ای– نفتی‌ها» را مطرح کرد؛ افرادی که با پول بریتانیا به نام حزب توده، اقدام به ایجاد ناآرامی، شکستن شیشه‌ها و ایجاد بهانه برای سرکوب می‌کردند.